H
1
2
3
4
In januari 1985 verhuist Scheltema naar het kolossale winkelpand Koningsplein 20, op de hoek van de Herengracht. Hier werd een gigantische boekenwinkel ingericht met meer dan 125.000 boektitels, verdeeld over vijf verdiepingen. De klanten waren vol lof over de nieuwe winkel, ook dankzij de grote steeds wisselende etalages. �De mammoetboekhandel of de totaalboekhandel rukt op in Nederland�, schreef de NRC op 17 september 1988. �De boekhandels zien schaalvergroting, specialisatie en een nadruk op impulsverkoop en �funshopping� als de beste manier om zich te handhaven op de boekenmarkt�. Wat de boekhandel mist aan klantenbinding, probeert ze te compenseren met een nieuwe formule. Koopmomenten cre�ren, was zo�n kreet destijds. Engels onderzoek in 1982 wees uit dat 56% van de bezoekers van een boekwinkel niet van plan is een boek te kopen, 18% is dat wel van plan maar weet nog niet welk boek. Slechts 17% heeft een titel in gedachten. Impulsverkoop wordt dus steeds belangrijker, ook al omdat de klant geen tijd meer heeft om urenlang door de boekwinkel te slenteren.
Vandaar dat er voor de klant torenhoge voorselecties worden gemaakt, van bijvoorbeeld alle goedkope uitgaven en natuurlijk van de bestsellers van de maand. Dat is waar je meteen tegenop loopt bij binnenkomst. De tweede etage is ingeruimd voor de ramsj, waar vaak literaire pareltjes voor een habbekrats van de hand gaan. Op de derde etage liggen geschiedenis, filosofie, theologie, kunst en cultuur en talen en op de vierde management, economie, psychologie, gezondheid, etc. De beta�s zijn verbannen naar de bovenste etage waar informatica, geneeskunde en exacte wetenschappen te vinden zijn. Tussen 1990 en 2007 vonden er diverse uitbreidingen en verbouwingen plaats. De winkel kreeg een open en uitnodigend karakter met een koffiecorner op de eerste verdieping en hier en daar gele kunststof fauteuils om even uit te blazen met een boek. Het hele jaar door worden er lezingen, signeersessies en boekpresentaties georganiseerd. Kortom zoals we dat sinds kort noemen: �Een echte sfeerwinkel als antwoord op winkelen op internet�.
Behalve de recessie zijn er meer bedreigingen voor de boekhandels, zoals internet en het elektronisch boek, ofwel de e-reader. Boeken die je op een klein formaat beeldscherm leest. Het lijkt dat het e-boek een serieuze toekomst heeft. Weliswaar worstelen schrijvers en uitgevers nog met praktische problemen als beveiliging en betaling, lezers weten de weg naar het digitale boek steeds beter te vinden. Bij Scheltema kun je nu ook online boeken bestellen. Heerlijk als je bijvoorbeeld op het platteland woont. Maar er gaat niets boven het struinen over de afdelingen om te kijken of er iets van je gading bij is.
Alle boekhandels van BGN hebben in 2006 de naam Selexyz voor hun lokale winkelnaam gekregen. Vanaf die tijd is het �Selexyz Scheltema�. Selexyz Scheltema is nu de grootste boekhandel van Amsterdam, met nog zeven filialen bij Universiteiten en Hogescholen. Een mammoetboekwinkel wordt het wel genoemd, het warenhuis onder de boekwinkels, een totaalboekhandel, een vorstelijke megaboekhandel, een boekenpaleis. Boeken, tijdschriften, luisterboeken, e-readers, agenda�s, kalenders, ansichtkaarten, alles hebben ze. Nou ja� bijna alles.
2 april 2012 zijn alle boekwinkels van de failliete holding van Selexyz verkocht aan investeringsmaatschappij ProCures. Boekhandel Scheltema op het Koningsplein werd ruimtelijk samengevoegd met tweedehands boekwinkel De Slegte uit de Kalverstraat 48 - 52. De naam Selexyz zal na zes jaar weer van de winkelpui verdwijnen. Vanaf 26 juni 2013 is de nieuwe naam 'Polare'. "De naam Polare is ge�nspireerd op de Poolster: 'Stella Polare'. Een heldere en betrouwbare ster die al eeuwenlang als belangrijk ijkpunt dient voor de navigatie. Dit is wat wij graag willen zijn: een gids die je helpt de juiste boeken te vinden", aldus de uitleg op de nieuwe website van de boekhandel. Na een paar omzwervingen, van het Rokin naar het Spui en uiteindelijk naar het Koningsplein, verliest de boekhandel na 160 jaar de naam van zijn oprichter: Jacobus Hendrik Scheltema.
Na het faillisement van Polare in januari 2014, was het onzeker of de boekhandel op het Koningsplein nog kon voortbestaan. Op 18 maart 2014 werd het duidelijk dat de boekhandel verder kon. Novamedia heeft de winkel uit de boedel van Polare overgenomen en die krijgt gelukkig nu weer de oude vertrouwde naam terug: Boekhandel Scheltema. Maar... de boekhandel moest wel verhuizen. Op 21 mei 2015 is de nieuwe winkel van Scheltema op Rokin 9 officieel geopend.
De winkelpanden Koningsplein 16 � 20 werden in 1904 gebouwd naar een ontwerp van architect A. Jacot, in opdracht van de modemagazijnen P.M. Broekmans en Herbermann. Foto: Atelier Merkelbach, Amsterdam 1915. Afkomstig uit het boek A. Jacot Architect, van dr. Gustav Schueler.
Met de klok mee links boven: entree boekhandel Scheltema Koningsplein; dit sierlijke plafond is de enig achtergebleven herinnering aan het oorspronkelijke interieur uit 1904 van architect A. Jacot; ��n van de afdelingen bij Scheltema; het raam naast de trap biedt uitzicht op de monumentale panden aan de overkant van het Koningsplein.
Ansichtkaart van het Koningsplein in 1915. Links op de voorgrond het in 1904 gebouwde winkelpand Koningsplein 20, nu het domein van Scheltema. Het door Jacot ontworpen pand is een paar jaar later in dezelfde stijl uitgebreid met de nummers 18 en 16.
De Academische Boekwinkel P. H. Vermeulen begon in 1928 op de Grimburgwal 11-13, in het �Huis met de luifels� tegenover het Binnengasthuis. Vermeulen was een echte studentenboekhandel. Er was nog een filiaal in de Weesperstraat, dat later verhuisde naar de Jodenbreestraat. In 1973 werd Vermeulen overgenomen door uitgeverij Kluwer, waarna al spoedig de samenvoeging met Scheltema & Holkema volgde.
C.L. Brinkman opende op 27 mei 1836 een boekhandel en uitgeverij op Singel 152. Zijn opvolger J.H. Brinkman verhuiste in 1898 naar Herengracht 148. Brinkman�s schoolboekhandel werd enkele jaren later verplaatst naar Hartenstraat 15, weer later naar Hartenstraat 12 en tenslotte naar Hartenstraat 16 - 18. In 1961 werd Brinkman gekocht door uitgeverij P. Noordhoff en in 1982 door uitgeverij Kluwer.
Adriaan Venema, publicist, journalist en kunsthandelaar. Hij schreef in 1978 in opdracht van boekhandel Scheltema een korte geschiedenis ter gelegenheid van het 125- jarig bestaan.
Els van Wageningen, eigen archief
